Zijn vaders wel geschikt om voor kinderen te zorgen?”
Het bleef even stil, aan mijn kant van de lijn dan. Ja, dit was een serieuze journaliste. Ik kende haar van Carp en Volkskrant Magazine waarin ze leuke verhalen over vaderschap had opgeschreven. Nu werkte ze bij Marie-Claire, toch ook een vrouwenblad met kloten – so to speak. “Okay, het is een plagerig rubriekje,” zei ze. “Met De Hak Op Tafel, heet het. Ik stel die vraag naar aanleiding van een NIPO-onderzoek, waaruit bleek dat mannen weer mínder tijd met hun kinderen doorbrengen dan vijf jaar geleden. Toch blijft overheid aan mannen en vrouwen sjorren om de zorg evenredig te verdelen. Maar de meerderheid van de mannen voelt daar kennelijk niets voor. Mijn vraag is: moeten we als samenleving wel wíllen dat mannen meer gaan zorgen? Kunnen ze het wel?”
Negenmaandenbeurs
Tja. Haar vraag deed me denken aan die radiojournalist van Vara’s Ontbijtradio. Vijf jaar geleden stond ik op de Negenmaandenbeurs in Amsterdam RAI met een stel vrienden een standje in te richten. Deze beurs, met ruim 20.000 bezoekers de grootste aanstaande ouders beurs van Nederland, bestond al vijftien jaar, had Van buik tot basisschool als thema en toch was er niet één stand voor (aanstaande) vaders te bekennen. De hal zag eruit als een grote rose oceaan. Posters, folders, flyers, brochures, al het drukwerk zag er rose, mintgroen en lila uit, de teksten doorspekt met verkleinwoordjes, kortom, de hele communicatie was van buik tot basisschool exclusief gericht op de beleving van de vrouw.
Introotje
“Meneer Hanssen,” vroeg de wakkere reporter me op de ochtend van de eerste beursdag. “Hoe gefrustreerd moet je als man zijn om hier te gaan staan?” Tja. Hoe gefrustreerd moet je zijn om dit soort vragen te bedenken? Tuurlijk, als journalist heb je een prikkelend introotje nodig om je lezers/luisteraars bij de lurven te grijpen – alle begrip. Maar de achterliggende gedachte – omdat ze kinderen baren zijn vrouwen biologisch beter geëquippeerd om voor kinderen te zorgen dan mannen – woekert intussen voort in de media.
Belabberde vader
We danken deze hardnekkige opvatting onder meer aan een Britse arts, John Bowlby. Een belabberde vader overigens, maar dat terzijde. Na een reeks observaties van moederloze kinderen, publiceerde hij in 1957 zijn Attachment Theory waarin hij aantoonde dat de gehechtheid van het kind aan de moeder van enorme betekenis is voor de ontwikkeling van het kind. Zijn ideeën werden overgenomen door de Wereldgezondheidsraad die de moedermythe over de hele aardbol verspreidde. En nog altijd worden vrouwen door tijdschriften, boeken en adverteerders gegijzeld door het roze wolk-ideaal, door het idee dat niemand beter de snotbellen afveegt dan zij. En dat terwijl een vracht aan studies al lang duidelijk heeft gemaakt dat mannen de behoeftes van een jong kind net zo goed aanvoelen als vrouwen, dat onze opvattingen over het belang van moeder- en vaderliefde door de eeuwen heen sterk variëren, en met name bepaald worden door de economische, culturele en politieke staat van een samenleving.
Congo
De relatief passieve houding van de huidige westerse vaders staat bijvoorbeeld in schril contrast met de zorgvaders van de Aka-pygmeeën, een stam van jagers-verzamelaars die in het regenwoud van Congo leeft. Deze vaders verschonen het grut, ze houden het gemiddeld twee uur per dag dicht tegen hun lichaam aan en ze nemen het kind ook nog mee naar de borrel (men drinkt er palmwijn). Deze vaders zijn zelfs zo betrokken dat Aka-pa, als moeder er niet is terwijl het kind honger heeft, zijn baby onbekommerd aan zijn eigen tepel vlijt – om te zorgen dat het rustig wordt. De Amerikaanse antropoloog Barry Hewlett observeerde deze mannen jarenlang en schreef er een fascinerend boek over, Intimate Fathers getiteld. Opvallend is trouwens dat deze vaders niet met hun kind spelen: daarvoor zijn ze, net als westerse moeders, te gericht op de behoeften van hun kind. De reden voor de grote vaderrol vindt Hewlett in de economie van de stam: ze leven van kleine dieren die ze met grote netten vangen. Het hele gezin, inclusief de grootouders, is betrokken bij de jacht – er blijft dus niemand in het dorp achter om voor de baby’s te zorgen. En omdat de sterkste schouders ook hier de lasten dragen, sjouwen de vaders met de baby’s door het woud.
Industriële Revolutie
Voor de Aka’s zijn werk en zorg geen geslachtsgebonden begrippen – alles draait bij hen om samenwerking. Tot aan de Industriële Revolutie stonden wij niet eens zo ver van Aka-pa af. Tot 1850 bestond er nauwelijks een scheiding tussen werk en privé. Werkplaats en huishouden vormden een eenheid. Het overgrote deel van de mannen bewerkten het land rond hun huis of verdienden de kost met een ambacht dat in de omgeving van het huis werd beoefend. Smid, kleermaker, boer. Maar die vermaledijde industriële revolutie ontketende gigantische veranderingen in de technologie, de economie en de cultuur. Werk- en woonplaats werden gescheiden – vaders gingen voortaan op pad naar fabriek en kantoor. ‘Het belangrijkste gevolg dat het moderniseringsproces voor het gezinsleven heeft gehad, is ongetwijfeld het feit dat vaders en andere kostwinners niet langer de hele dag fysiek aanwezig zijn in het gezin,’ schrijft de Amerikaanse gezinshistoricus Peter Laslett. ‘De voortdurende aanwezigheid van vaders moet een zeer grote invloed hebben gehad op de gezinnen en huishouden van vóór de industriele revolutie.’
Familiefeesten
De overgang ging uiteraard niet vanzelf. De Engelse gezinshistorica Adrienne Burgess wijst erop dat de eerste generatie fabrieksarbeiders, tot grote ergernis van hun werkgevers, te pas en te onpas pauzeerden tijdens hun werk en meenden allerlei familiefeesten te kunnen bijwonen. Heel geleidelijk lieten wij ons africhten tot fabrieks- of kantoorslaaf – tot we niet beter wisten dan dat een loopbaan het hoogste doel in ons leven moest zijn. Na twintig eeuwen waarin wij mede de kinderen had opgevoed, werd thuis haar domein. Het moederschap werd geïdealiseerd. De pater familias van weleer werd homo laboriosus en tenslotte homo ludens. Als we ’s avonds afgepeigerd thuis komen van het zorgen voor inkomen, mogen we nog even spelen met de kids en daarna lezen we in de krant dat we weer minder zijn zorgen. Aka-pa, hoe doe je dat?
Deze column verscheen eerder in Best Life.
