De Zaanse verhoor-methode

Zaanse-verhoormethode-verhoorkamerVeel rechercheurs zweren erbij maar volgens sommige advocaten moet methode verboden worden. Hun wens is begrijpelijk: bij de Zaanse verhoormethode zegt een verdachte vaak meer dan hij kwijt wil. Hoe werkt deze techniek die tot schokkende beketenissen van moordenars en zedendelinquenten heeft geleid? Ik ‘verhoorde’ Henk Hoenderdos, de man achter de omstreden werkwijze.

Diefstalletjes
J.S. blijft zo gesloten als een kluis. Na uren-, zelfs dagenlang verhoor wil de 45-jarige verdachte niet meer toegeven dan de diefstalletjes die hij pleegde. Zes jaar lang sloop de inwoner van Beverwijk bejaardentehuizen uit de omgeving binnen om uit de kamers van ouden van dagen geld en sieraden te ontvreemden – tot hij in oktober 1995 werd aangehouden. De politie ontdekte ook het afschuwelijke vervolg dat S. aan zijn inbraken gaf. Behalve zijn financiële begeerte. bevredigde hij ook zijn seksuele behoefte als hij een bejaarde vrouw in haar woninkje aantrof. Op aanwijzingen van de slachtoffers en een verpleegster stelde een politietekenaar een compositietekening samen die exact overeenkwam met de trekken van deze verkrachter. De zaak is glashelder. J.S. is de verkrachtende dief, maar ondanks het overvloedige bewijsmateriaal blijft hij hardnekkig ontkennen.

Zaanse-verhoormethode-verhoorSpeciale verhoorkamer
De politietop van Zaanstreek-Waterland besluit daarom anders te werk te gaan. S. wordt overgebracht naar een speciale verhoorkamer waar hij twee weken lang door een mannelijke en een vrouwelijke rechercheur ondervraagd wordt. Het team, dat geschoold is in de Zaanse verhoormethode, stelt vast dat de psyche van S. lijkt op die van een autistisch kind. Hij zit opgesloten in zijn eigen binnenwereld en kan niet over de drempel van schaamte naar buiten stappen. Even beheerst als gericht opererend slaagt het verhoorteam erin contact te maken met S. Ze spiegelen hem zijn daden voor.
“Je komt dat bejaardentehuis binnen… wat zie je? Wat doe je? Wat hoor je? Wat voel je? Wat doe je?”
Tenslotte antwoordt S., maar hij spreekt niet namens zichzelf. Er huist, zo zegt hij, een tweede persoon in hem, een kwade genius die hem stuurt.
“Hij deed dat,” zegt S. opgelucht.
“Hij? Maar dat was jij!” maken de rechercheurs hem duidelijk.
Aan het eind van de tweede week barst S. ineens in tranen uit. “Ik heb het gedaan,” bekent hij. De muur van zwijgzaamheid is doorbroken.

‘Psychische marteling’
De bekentenis van J.S., die in 1996 leidde tot een veroordeling van vijf jaar cel plus tbs, betekende wéér een succes voor de Zaanse verhoormethode. Maar met elke verdachte die dankzij de methode achter de tralies verdwijnt, neemt ook de kritiek toe. Volgens tegenstanders, onder wie veel advocaten, staat de methode gelijk aan ‘schandelijke emotionele intimidatie’ en ‘psychische marteling’. Voorstanders, onder wie veel rechercheurs, noemen de nieuwe verhoorstrategie juist ‘humaan’ en ‘doeltreffend’. De bron achter al dit gekrakeel is Henk Hoenderdos, een 55-jarige communicatie- adviseur en hypnotherapeut, die eigenlijk per toeval in politiekringen verzeild is geraakt. Sinds 1977 houdt hij zich bezig met het organiseren van cursussen voor bedrijven en instellingen. In 1991 krijgt zijn in Velserbroek gevestigde Stichting voor Hypno-, Gedrags- en Verbaaltherapie onverwacht een nieuwe klant: de politie van Hoorn vraagt Hoenderdos of hij advies kan geven bij het verhoor van een man die wordt verdacht van de ontvoering van en moord op het elfjarige meisje Jessica Laven uit Blokker. Mede dankzij Hoenderdos bekent de 49-jarige M.S. uit Assen de gruwelmoord. De verdachte ‘zit er doorheen’, zoals dat in verhoorjargon heet. Hij vertelt als kind zelf slachtoffer te zijn geweest van mishandelingen. Als gevolg daarvan lijdt hij aan een afwijking waarmee hij niet kan leven. Tot verbijstering van de rechercheurs bekent M.S. ook twee Duitse jongetjes te hebben omgebracht en ontucht te hebben gepleegd met acht andere kinderen.

Zaanse-verhoormethode-verhoorWaarheid afpellen
Het macabere succes van het verhoor vestigt de naam van Hoenderdos binnen het korps. Een rechercheur tipt in 1993 de politie Zaanstreek-Waterland die eveneens met een zwijgzame verdachte kampt. En weer boekt Hoenderdos resultaat. Onder zijn regie bekent de 30-jarige verdachte E. de B. uit Oostzaan de moord op zijn ex-minnares Anita Buhrs-Schaap en haar 3-jarige zoontje. Gesteund door deze successen begint Hoenderdos zijn aanpak op papier uit te werken. Hierbij baseert hij zich op de kennis die hij vergaarde in zijn praktijk en tijdens de talloze opleidingen die hij volgde. Door technieken als hypnotherapie en iriscopie maakt de therapeut contact met zijn cliënt op bewust en onbewust niveau . Door te letten op de houding, het stemgebruik en de oogbewegingen krijgt de therapeut een antwoord dat woorden alleen niet kunnen geven. Laagje voor laagje wordt de weerstand tegen de waarheid afgepeld. Hoenderdos werkt zijn therapie-ervaringen om tot een verhoormethode die hij Communication Analysing System Europe (CASE) noemt. Omdat de methode uit 36 fases bestaat, wordt zij kortweg met CASE-36 aangeduid. “Mijn verhoormethode is gebaseerd op een kwart eeuw werken met het onderbewuste van mensen,” vat Hoenderdos samen. De exacte receptuur kan hij niet onthullen omdat hij ‘wil voorkomen dat Jan en alleman ermee aan het knoeien gaan’. Wel is hij bereid de belangrijkste onderdelen van de Zaanse verhoormethode toe te lichten.

Verhoor- en de regiekamer
Het verhoor vindt plaats in een speciaal geprepareerde verhoorkamer. Verborgen videocamera’s bestrijken de hele ruimte. De beelden komen binnen in een nabijgelegen regiekamer. Daar geven de teamleider en Hoenderdos aanwijzingen aan de verhorende rechercheurs, die de instructies ontvangen via zendertjes in hun oordopjes.

Het verhoorteam
De zestien rechercheurs die het verhoor in Zaandam afnemen zijn door het team van Hoenderdos speciaal geselecteerd uit 55 sollicitanten. Het verhoorteam moet een afspiegeling vormen van de samenleving. Om snel een direct contact met de verdachte te kunnen opbouwen, wordt gewerkt volgens het ‘soort-zoekt-soort-principe ‘: is de verdachte bijvoorbeeld elektricien, dan wordt een rechercheur met een technische achtergrond aan het verhoorteam toegevoegd.

De ondervragingstechniek
Na hun selectie zijn de rechercheurs uitputtend getraind in technieken waarmee ze vooral de non-verbale taal (lichaamstaal) van een verdachte kunnen verstaan. De strategie is gericht op het contact maken met zowel het bewuste als het onderbewuste (de ‘ binnenwereld’) van de verdachte. Vragen over de familie, de vrienden en de jeugd zijn relevant, want zij geven een beter beeld van de wijze waarop een verdachte te bereiken is. Door concentratie op lichaamstaal en houding kunnen de rechercheurs controleren of de verbale en non-verbale boodschappen van de verdachte met elkaar stroken. Volgens de algemeen aanvaarde theorie bestaat communicatie voor zeventig procent uit lichaamstaal en slechts voor dertig procent uit woorden. Een verdachte vertelt dus, zonder het zelf te beseffen, meer met zijn houding en gezicht dan door middel van woorden. De rechercheurs stellen hun vragen afwisselend vriendelijk en hard. Tegelijkertijd wordt de verdachte op zijn gemak gesteld doordat de verhoorders hun gedrag op hem afstemmen. Als de verdachte bijvoorbeeld met z’n benen over elkaar gaat zitten, kopieert een rechercheur zijn houding.

Zaanse-verhoormethode-verhoorHulpmiddelen
Om een verdachte ‘er doorheen’ te krijgen, worden soms verschillende (audiovisuele) hulpmiddelen ingezet, zoals geluidsfragmenten, krantenknipsels en foto’s. Wanneer informatie via meerdere zintuigen tegelijk wordt aangeboden, is het voor een verdachte moeilijk om zich ervoor af te sluiten, zo wil de methode. Tegelijkertijd wordt gepoogd verwarring te stichten waardoor het verbale verweer van de verdachte verzwakt. Zo kunnen gruwelfoto’s van het slachtoffer en het plaats delict worden gecombineerd met familieportretten van het gezin van de verdachte. De beelden worden op een plek gehangen waar de verdachte uit zichzelf vaak naar kijkt, het zogenaamde focal point. Waar dit punt ligt, wordt vanuit de regiekamer nauwkeurig bepaald. Sommige verdachten reageren sterker op geluidsfragmenten, bijvoorbeeld van telefoongesprekken, dan op foto’s. Hoenderdos herkent dat aan de manier waarop iemand bij bepaalde vragen z’n hoofd houdt: “Kijkt hij een beetje omhoog, dan is dat meestal om zich beelden voor de geest te halen. Kijkt iemand meer omlaag, dan is dat in de regel een teken dat hij bezig is zich geluiden te herinneren.” Het team kiest die manier van benaderen die het meest aanslaat: reuk. smaak en voelen horen ook in dit rijtje thuis. Zo kreeg een verdachte eens een steen aangereikt die leek op de steen waarmee hij een lijk had verzwaard om het in een kanaal te laten zinken.

De bekentenis
Een bekentenis is niet het einddoel van het CASE-36-verhoor. De rechercheurs willen de waarheid achterhalen en zijn erop getraind de verdachte niet vooraf te veroordelen. “Ook het vaststellen van de onschuld gaat sneller wanneer de Zaanse verhoormethode wordt toegepast,” licht advocaat mr. PJ. Schipperus toe. Verschillende cliënten van de Beverwijkse strafpleiter zijn volgens de omstreden methode verhoord. “Hoewel sommige vakgenoten anders beweren, is mijn ervaring dat de methode juist ook in het voordeel van verdachten kan werken. Hetzij doordat hun onschuld snel wordt vastgesteld, hetzij doordat dezemethode hen kan bevrijden van iets wat op hun geweten drukt.”

Afbouwen en nazorg
Ook deze, haast therapeutische begrippen horen bij de Zaanse verhoormethode. ln stap 36 van CASE krijgt de verdachte na het verhoor de gelegenheid om samen met de rechercheurs ‘tot rust te komen’. Na afloop bedankt het verhoorteam de verdachte zelfs voor het feit dat ze ‘een goede communicatie met hem mochten opbouwen’. De Zaanse verhoormethode is tot nu toe 25 keer toegepast, waarvan vijftien keer door de politie Zaanstreek-Waterland. Het succes van dit korps leidt er soms toe dat zij van andere korpsen het verzoek krijgen ‘moeilijke verdachten’ aan de tand te voelen. Ook dan boekt het verhoorteam vaak resultaat.

Zaanse-verhoormethode-verhoorkamer‘Emotionele intimidatie’
Toch ligt de methode onder een spervuur van kritiek. De Utrechtse advocaat mr. P. Doedens opende begin 1996 de aanval ter verdediging van een cliënt die een CASE-36-verhoor had ondergaan. “Het verhoortteam toonde hem foto ‘s en noemde daarbij om beurten de naam van het slachtoffer en de námen van zijn eigen kinderen. Schandelijke emotionele intimidatie,” verwoordt de topadvocaat de kritiek van sommige collega’s. “Bovendien loog de politie dat mijn cliënt in Turkije werd gezocht voor een heroïnedeal waar hij tien tot vijftien jaar voor kon krijgen. Ze vertelden hem dat een criminele organisatie hem zou willen liquideren! Bij de Zaanse verhoormethode zitten er soms vier of vijf rechercheurs om de verdachte heen. Hij kan niet meer vrij antwoorden. wat zijn wettelijk vastgelegde recht is. De druk die op iemand wordt uitgeoefend, is ronduit ontoelaatbaar.”

Pakje boter
Henk Hoenderdos blijft stoïcijns onder de kritiek. “Stap I van CASE-36 is juist altijd: bedenk dat er een mens tegenover je zit. De rechercheurs mogen de verdachte met geen vinger aanraken. Maar luister, ze zitten daar niet omdat ze een pakje boter gestolen hebben! Dus ik zie niet in waarom je geen indringende vragen zou mogen stellen. En waarom je geen foto’s zou mogen laten zien: ten eerste doet de politie dat al jaren, ten tweede slaat iemand die onschuldig is heus niet aan op beelden waar hij niets mee te maken heeft.”  Over het verwijt dat vragen over de persoonlijke omstandigheden van een verdachte niet in een verhoor thuishoren, zegt Hoenderdos: “Mijn tegenargument is dat als je een verdachte helemaal niet mag aanspreken op zijn gevoel, je het hem wel erg makkelijk maakt om in zichzelf gekeerd te blijven en niets los te laten. Met de kans dat hij daardoor weer vrijkomt, geen professionele hulp ontvangt en in dezelfde fout vervalt.”

Geen bevoegdheden
Wel erkent de communicatiedeskundige dat er politiemensen zijn, elders in het land, die delen van zijn methode onoordeelkundig gebruiken door zomaar verhoorstudio’s na te bouwen. Of door het in zijn ogen ‘cruciale’ nagesprek te vergeten met alle nare gevolgen van dien. Maar die praktijken doen niets af aan de theorie van de Zaanse verhoormethode zelf – die deugt volgens de ontwerper. “Dat kan iedereen controleren,” zegt hij . “Het hele verhoor staat op videoband. Kom daar maar eens om bij een ‘normale’ ondervraging.” Een ander onderdeel van de kritiek betreft de persoon Hoenderdos. Volgens een aantal criticasters zou hij niet over de benodigde papieren en bevoegdheden beschikken om politieverhoren te helpen regisseren en zou hij daar zelfs als mens niet geschikt voor zijn. “Hoenderdos is een Peter Hurkos-achtige randdebiel die de hele dag in het oor van verhorende rechercheurs zit te tetteren,” vindt advocaat L. de Léon. “Dat kun je zelf zien, op de videoband vraagt iemand zelfs of hij daar even mee wil ophouden. Hoenderdos heeft geen enkele bevoegdheid om te verhoren.”

Dreigtelefoontjes
Criminelen nemen Hoenderdos serieuzer: zij beschouwen het succes van zijn methode als een bedreiging voor hun zwijgzaamheid. De laatste jaren ontvangt hij met enige regelmaat anonieme dreigtelefoontjes. “Maar ik laat me niet klein krijgen,” zegt hij strijdbaar. “Ik ben namelijk sterker gemotiveerd dan je ooit kunt zijn als je alleen aan geldelijk gewin denkt. Ik doe het niet voor het geld. Sinds mijn auto-ongeluk in 1975 heb ik het gevoel dat ik in ‘geleende’ tijd leef. Mijn enige drijfveer is nu: iets voor andere mensen betekenen. Zoals in de Oostzaan-zaak. Toen vonden we, op aanwijzing van de dader, het zoontje terug van vader Buhrs. Dood, maar aan de tergende onzekerheid van die man kwam een eind. Het zoontje kon samen met zijn eveneens vermoorde moeder worden begraven. En de moordenaar zit achter slot en grendel. Dát soort momenten maakt het voor mij allemaal de moeite waard.”

Wat mag wel/niet bij een verhoor?
Artikel 29 van het Wetboek van Strafvordering bepaalt dat een verdachte bij het verhoor niet onder druk mag worden gezet, noch geestelijk noch lichamelijk. De verklaring moet in vrijheid worden afgelegd: de verdachte is niet tot antwoorden verplicht. Volgens het artikel mogen de verhorende rechercheurs geen geweld gebruiken, niet dreigen of trachten de verdachte om te kopen met beloftes. Wat toelaatbaar is, hangt af van de persoon van de verdachte en de omstandigheden. Het is uiteindelijk de rechter die bepaalt of de politie over de schreef is gegaan.

Henk Hoenderdos, geestelijk vader van de Zaanse verhoormethode.
Henk Hoenderdos, geestelijk vader van de Zaanse verhoormethode.

Wie is Henk Hoenderdos?
Van oorsprong is Henk Hoenderdos interieuradviseur. Van 1965 tot 1977 werkt hij bij Luijben-Medo, een gerenommeerd bedrijf dat huizen, bejaardencentra en grote kantoren inricht. Maar in 1975 brengt een auto-ongeluk een grote omslag in zijn leven teweeg. Op een donkere nacht slipt hij bij Muiden op het besneeuwde wegdek en ramt een lantaarnpaal. In het ziekenhuis blijkt dat hij een zware heup- en rugoperatie moet ondergaan. Na de ingreep is hij gedwongen drie maanden op z’n buik in bed te liggen. Om de pijn en de verveling te verdrijven maakt hij in zijn geest ‘uitstapjes’ naar het bos. Dan hoort hij de vogels zingen en ruikt hij de frisse lucht. Hij bereikt dit door zich intens te concentreren. Door deze ‘ervaring met trance’ raakt de interieuradviseur geboeid door de kracht van de geest. Bovendien komt hij erachter dat hij iets anders wil gaan doen. Enkele jaren later schakelt hij daadwerkelijk om en vestigt zich, na het volgen van intensieve trainingen, als hypnotherapeut. Over zijn bevindingen en de daarbij toegepaste technieken publiceert hij vier boeken. Hoenderdos groeit uit tot een expert op het terrein van communicatie. De Leidse spraakdeskundige dr. Harm Drost promoveert op een mede door Hoenderdos ontwikkelde visualisatie·methode die patiënten met ernstige spraakstoornissen weer laat praten. Maar de lof die hem in de medische wereld ten deel valt, staat in schril contrast tot de argwaan die overheerst in het ambtelijke justitieapparaat. Vooral het feit dat Hoenderdos er openlijk voor uitkomt zich te laten inspireren door ‘softe ‘ stromingen als yoga en hypnotherapie ontlokt heel wat gegniffel aan de gevestigde orde.

Zaanse successen

  • 1991. De 49·jarige M.S. uit Assen bekent ontvoering van en moord op de elfjarige Jessica Laven uit Blokker. Hij blijkt ook twee Duitse jongetjes te hebben vermoord en ontucht te hebben gepleegd met acht andere kinderen.
  • 1993. De 30-jarige E. de B. uit Oostzaan schiet de vrouw op wie hij verliefd is, maar die hem afwijst, dood. Hij verdrinkt haar driejarige zoontje Berry in een sloot. Na indringende vragen wordt op aanwijzingen van E. de B. het lijk van het jongetje die nacht gevonden. Het kind kan nu samen met zijn moeder worden begraven.
  • 1994. Bij een volkstuinencomptex in Den Haag trekt H.J ., een 38-jarige inwoner van Leidschendam, eind november de 9-jarige Felicita Oostdam van haar fiets en steekt haar dood. Kindermisbruiker H.J. heeft eerder ook de 7-jarige Maitrie Koeldiep vermoord. Hij bekent na een verhoor volgens Zaans recept.
  • 1996. J.S. uit Beverwijk bekent diefstal en verkrachting van tientallen bejaarden.
  • 1997. De 45-jarige Henk E. wordt verdacht van afpersing en doodslag op een Groningse coffeeshophouder. E. laat niets los, tot de Groningse rechercheurs hem overbrengen naar Zaandijk. AI op de tweede dag bekent hij de coffeeshophouder in augustus 1995 te hebben ontvoerd en doodgeschoten.

De verhoorkamer
Voor het eerst exclusief In beeld: de verhoorkamer (3 x 3 meter) van de politie Zaanstreek-Waterland in Zaandijk, volgens de specificaties van Hoenderdos gebouwd. Om storende geluiden van buitenaf tegen te gaan, zijn de wanden zo geïsoleerd dat geluld tot 75 decibel wordt geabsorbeerd. Ook boven de gipsplaten van het plafond zit dik isolatiemateriaal. Wollen vloerbedekking biedt nog eens tien procent geluidsabsorptie. De hoogte van de stoel waarin de verdachte zit, wordt op zijn lichaamslengte afgesteld, zodat hij precies in een videocamera kijk. Deze pinholdcamera, die verborgen zit in een schroefgat, registreert een close-up van de verdachte. Rondom de verdachte zijn op de wanden clips bevestigd waaraan fotomateriaal en teksten kunnen worden gehangen. In vier van deze clips zijn onzichtbare camera-ogen gemonteerd die een totaalshot van de verhoorruimte geven. Daarnaast zijn op vier plaatsen, onder meer In het stopcontact, uiterst gevoelige microfoons verborgen. De enige deur in de verhoorkamer heeft aan de binnenkant géén klink. De wetenschap dat hij alleen van bulten kan worden geopend, legt een extra druk op de verdachte én op de rechercheurs. Als juryleden in een Amerikaanse rechtszaak zitten de aanwezigen opgesloten tot het letterlijk verlossende antwoord is gevonden.

panorama logoDeze reportage werd eerder gepubliceerd in weekblad Panorama.

De IVF-gids
Boek
De IVF-gids
De kaalheid voorbij
Kosmos Z&K uitgevers
Boek
De kaalheid voorbij
Boek van de eeuw
Hilversumse Schoolvereniging
Boek
Boek van de eeuw
Nivon jubileumboek
Nivon Natuurvrienden
Boek
Nivon jubileumboek
Pubermanagement
Boek
Pubermanagement
Innerlijke kracht
Mijn vader
Boek
Innerlijke kracht
Ik, nummer 23
Boek
Ik, nummer 23
Babymanagement
IkVader Boeken
Boek
Babymanagement
Claus, heden en verleden
Boek
Claus, heden en verleden
Peutermanagement
IkVader.nl
Boek
Peutermanagement
Inspiratie
Film
Inspiratie
DARWIN
Filmacademie
Film
DARWIN
Pulse Urban Projects
Pulse
Web
Pulse Urban Projects
Op zoek naar de Via Appia
Reizen magazine
Reportage
Op zoek naar de Via Appia
Goed Gevoel
Reportage
Goed Gevoel
Men’s Health
Reportage
Men’s Health
Man of all Seasons
Seasons
Reportage
Man of all Seasons
Faillissementsdossier.nl
Binq Media
Web
Faillissementsdossier.nl
Immovator
Web
Immovator
Het Whisky Eiland
Reizen magazine
Reportage
Het Whisky Eiland
Watervillahypotheek
ING
Brochure
Watervillahypotheek
Verkoopversneller
ING
Brochure
Verkoopversneller
Trailer Babymanagement
IkVader.nl
Boek, Film
Trailer Babymanagement
Hoogvlieger uit het laagland
Service Pers
Reportage
Hoogvlieger uit het laagland
Erotomania
ELLE
Reportage
Erotomania
Het geheim van de kranensmid
Huis magazine
Reportage
Het geheim van de kranensmid
IkVader.nl
Web
IkVader.nl
Rails
Reportage
Rails
ING Bank
ING
Web
ING Bank
Reizen
ANWB Media
Reportage
Reizen
Panorama
Reportage
Panorama
Humor is serious business
De Zaak
Reportage
Humor is serious business
Boek, Film
Trailer ‘Een kwestie van zelfbehoud’
De hutspot van David Carson
Credits magazine
Interview
De hutspot van David Carson
Aka-pa
Best Life magazine
Column
Aka-pa
Terreur op de werkvloer
De Zaak
Reportage
Terreur op de werkvloer
Hotel Hanssen
Reizen magazine
Column
Hotel Hanssen
De Zaanse verhoor-methode
Panorama
Reportage
De Zaanse verhoor-methode
‘Goede reclame ráákt je’
Credits magazine
Interview
‘Goede reclame ráákt je’
Ingrid & Henk
Nieuwe Revu
Column
Ingrid & Henk
Brief aan Van Gogh
Reizen magazine
Reportage
Brief aan Van Gogh
Chez Ilja
Seasons
Reportage
Chez Ilja
Personal (Af) Branding
Credits magazine
Web
Personal (Af) Branding
Een kwestie van zelfbehoud
De Bezige Bij
Boek
Een kwestie van zelfbehoud
‘Elke gedachte is een trigger’
Credits magazine
Interview
‘Elke gedachte is een trigger’
error: Content is protected !!