Alchemist
Met neme koper, zink, lood, arseen, magnesium en aluminium. Roer deze metalen door elkaar in een pot en verhit deze tot 1300 graden… Je zou zeggen: dit is het recept van een gifmengsel dat een alchemist in de middeleeuwen voor zijn meest gehate vijanden brouwde. Maar, geloof het of niet, dit zijn de ingrediëten en de eerste handelingen waarmee een kraan wordt gemaakt. De bakermat van de moderne kraan staat in Duitsland. Als een consument ergens in Europa erop uit gaat om een kraan te kopen, is de kans zelfs meer dan zeventig procent dat hij of zij met een kraan van Duits fabrikaat thuis komt. Als een der oudste industriële naties van Europa, bekwaamden Duitse bedrijven zich deze eeuw al vroeg in het complexe ambacht van het kranen maken. Hoewel er in het laatste decennium ook in de rest van de wereld bekwame producenten zijn opgestaan, hebben onze oosterburen hun voorsprong tot op de dag van vandaag weten te behouden.
2,7 miljoen kranen
In Europa is de beursgenoteerde onderneming Grohe onbetwist marktleider. In een aantal landen, waaronder Nederland, beslaat het marktaandeel van Grohe zelfs meer dan vijftig procent. Goede tweede is Kludi, een door de Duitse Scheffer–dynastie geleid familiebedrijf dat in zes over Europa verspreide fabrieken 2,7 miljoen kranen maakt. ‘Wij maken de kraan echt vanuit de oorsprongsgrondstof,’ zegt Ed van Gelder, directeur van Kludi Nederland. ‘Bij Kludi maken we liefst 35–duizend sanitair–onderdelen. Van sifons tot doucheslangen, van thermostaten tot douchekoppen. En 97 procent van onze output is eigen productie.’ Niet zonder trots begeleidt Van Gelder ons als we in de fabrieken bij Dortmund op zoek gaan naar het geheim van de kranensmid. Zoals voor de meeste producten geldt, begint ook het leven van een kraan op de tekentafel. Uit potloodschetsen ontstaan contouren, uit contouren ontstaan modellen van kunststof.
Ornament van schoonheid
Op gezette tijden wordt de sanitaire wereld opgeschrikt door de ambities van een topontwerper die het verschijnsel kraan een volstrekt nieuw gezicht probeert te geven. Zo ontwierp Philip Starck voor Hans Grohe een kraan waarbij de menghendel de vorm kreeg van een dunne rechtopstaande pen, een soort joystick waarmee je de waterstroom kan reguleren. Hoe fraai ook van uiterlijk, dergelijk excentrieke modellen vinden alleen een plekje in de badkamers van een beperkte groep trendsetters. Voor de gemiddelde Nederlandse consument moet een kraan op de eerste plaats veilig en praktisch zijn. Dat een kraan ook nog een ornament van schoonheid kan zijn, is voor de meeste mensen mooi meegenomen. Behalve met de voorkeuren van de consument, heeft een ontwerper ook rekening te houden met een reeks industrienormen (ISO of Din) die de wet aan kranen stelt. ‘Een badmengkraan moet bijvoorbeeld zo geconstrueerd worden dat er per minuut minimaal 23 liter water uitstroomt,’ vertelt Carsten Dieckhoff, een industrieel ingenieur die bij Kludi verantwoordelijk is voor het persen, gieten en mechanisch bewerken van de kranen. ‘Als er minder water uit een kraan zou stromen, duurt het veel te lang voordat een bad, waar 100 tot 120 liter in kan, vol is,’ vervolgt Dieckhoff. ‘Een andere norm bepaalt de minimale dikte van de chroomlaag die we over de messing kern aanbrengen. Het moet een laagje zijn van minstens 5 mu, dat wil zeggen: vijfduizendste millimeter. Wij gebruiken net iets meer, 7 mu. Verder zijn er ook normen voor de schroefdraad die we in het kraanhuis moeten tappen en voor het aantal bewegingen dat de menghendel moet kunnen doorstaan. Hoeveel bewegingen? Om precies te zijn: een hendel moet 70.000 bewegingen naar links en rechts en naar boven en beneden weerstaan zonder dat de functie vermindert.’
Ontwerp van matrijzen
Balancerend tussen de grenzen die consumentenwensen en ISO–normen aan hun creativiteit stellen, ontwikkelt de ontwerpafdeling tenslotte de definitieve vorm van een nieuwe kraan. Nadat de marketing–afdeling het prototype heeft goedgekeurd, wordt het model verder uitgewerkt op een CAD/CAM–computer. ‘De volgende belangrijke stap is het ontwerpen van de twee matrijzen voor het kraanhuis,’ zegt Dieckhoff. ‘De eerste matrijs is bestemd voor de kern die wordt geperst uit zand. Gewoon, ordinair zand uit de Rijn. Zand is goedkoop en, heel belangrijk, zand smelt niet. De zandkern leggen we in de tweede matrijs, zodanig dat er een ruimte over blijft tussen het omhulsel en het zand. Vervolgens gieten we vloeibaar messing in deze matrijs. Het messing koelt af, stolt in de holten, de zandkern wordt eruit geschud, de matrijs eraf gehaald en hup, daar is het afgietsel van het kraanhuis.’
Zeven kilo zware lepel
Even later zien we in de fabriekshallen hoe zijn woorden gestalte krijgen. Een pezige gieter steekt een grote lepel in een dampende pot met goudgele appelstroop: het vloeibare messing. De man – nonchalant sigaretje in de mond – schept de lepel uit in de tuit van een houder die achterwaarts kantelt zodat het metaal ook de holten in de matrijs tot in de kieren vult. Hoewel hij al bijna een kwart eeuw in het sanitair zit, staat Ed van Gelder er nog altijd met grote ogen van verbazing naar te kijken. ‘Het lijkt een peulenschil wat die man doet: dat vloeibare metaal uitscheppen in die houder. Maar vergis je niet: die lepel gevuld met messing is ongeveer zeven kilo zwaar. En daarmee moet je het metaal heel gelijkmatig in die kantelende tuit gieten. Ik heb het echt honderden keren geprobeerd maar er komen gedrochten van kranen uit… Het lukt me niet. Inmiddels begrijp ik wel waarom gieters tot de best betaalde medewerkers van de firma horen!’
Uitblazen in baden van goud
Nadat het afgietsel is ontdaan van bramen, ondergaat het een reeks van mechanische bewerkingen. Schroefdraad tappen, gaten boren en frasen,slijpen, hoogglans polijsten. Vervolgens mag het kraanhuis even uitblazen in baden van goud of chroom die de messing kern een glinsterende beschermlaag geven. In de montage worden de kranen tenslotte voorzien van regelelementen, cartouches, rubber sluitwerk en aansluitmateriaal. Na een functie– en kwaliteitscontrole gaan de kranen in de doos. Als we aan het eind van een de dag over de Autobahnen terugzoeven naar Nederland, vertelt Ed van Gelder over de veranderingen die de badcultuur de laatste jaren heeft ondergaan. ‘Tegenwoordig wordt baden nauwelijks nog gezien als een manier om het lichaam te reinigen. Wie zich wil opfrissen neem een douche, wil je relaxen dan ga je in de badkuip liggen. De badkamer wordt steeds meer als een soort relaxruimte gezien. Vooral de laatste jaren mogen we ons in een enorm gestegen belangstelling verheugen. Voor de hele branche kun je gemiddeld spreken van tien procent omzetstijging per jaar.’ Opeens schiet Van Gelder in de lach. ‘Sja, ik kan me uit mijn jonge jaren nog wel herinneren dat mijn moeder onder geen beding een badkuip wilde kopen. De reden? Ze wilde niet in haar eigen viezigheid zitten.’ Van Gelder glimlacht. ‘Gelukkig zijn de tijden veranderd.’
